Trong thực tế, nhiều trường hợp doanh nghiệp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động mà không tuân thủ đúng quy định, dẫn đến việc người lao động bị mất việc đột ngột và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thu nhập, quyền lợi cá nhân. Việc hiểu rõ quyền lợi của người lao động khi bị chấm dứt hợp đồng trái pháp luật không chỉ giúp người lao động chủ động bảo vệ mình mà còn hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, hạn chế tranh chấp lao động phát sinh.

1. Thế nào là chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật?

Tại Điều 39, Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:

Như vậy, chấm dứt hợp đồng trái pháp luật là trường hợp chấm dứt hợp đồng không thuộc các trường hợp quy định tại Điều 35, 36 và 37, Bộ luật Lao động 2019.

Doanh nghiệp chỉ được chấm dứt hợp đồng trong các trường hợp pháp luật cho phép (như hết hạn hợp đồng, người lao động thường xuyên không hoàn thành công việc, lý do kinh tế, sáp nhập…). Trường hợp doanh nghiệp đơn phương chấm dứt hợp đồng không có lý do chính đáng, hoặc không đảm bảo thời hạn báo trước, thì hành vi này bị xem là trái pháp luật. 

2. Quyền lợi của người lao động khi công ty tự ý chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật

Khi doanh nghiệp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật, người lao động không chỉ bị ảnh hưởng về thu nhập mà còn chịu tác động lớn đến sự ổn định nghề nghiệp và đời sống cá nhân. Những trường hợp người lao động (NLĐ) bị chấm dứt hợp đồng trái pháp luật sẽ được hưởng quyền lợi nhất định mặc dù chúng có hay không có quy định trong hợp đồng.

2.1. Được nhận tiền lương đóng BHXH, BHYT, BHTN trong những ngày NLĐ không được làm việc 

Căn cứ theo Khoản 1, Điều 41, Bộ luật Lao động 2019 thì NLĐ được nhận tiền lương, đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp toàn bộ thời gian NLĐ không được làm việc. 

2.2. Được lựa chọn nhận lại công việc theo hợp đồng lao động đã ký

Cũng căn cứ theo Khoản 1, Điều 41, Bộ luật Lao động 2019 quy định khi công ty chấm dứt hợp đồng trái luật, người lao động có quyền yêu cầu doanh nghiệp nhận lại làm việc theo vị trí cũ. Đây là quyền lợi quan trọng đảm bảo công bằng cho NLĐ đối với việc mất việc trái quy định.

2.3. Được nhận bồi thường và được trợ cấp thôi việc 

Theo Khoản 2, Khoản 3, Điều 41, Bộ luật Lao động 2019 quy định ngay cả khi người lao động không muốn tiếp tục làm việc thì người sử dụng lao động phải trả trợ cấp thôi việc theo quy định tại Điều 46 của Bộ luật này để chấm dứt hợp đồng lao động. Cụ thể các khoản bồi thường gồm:

• Trợ cấp thôi việc: NLĐ đã làm việc thường xuyên cho mình từ đủ 12 tháng trở lên, được người sử dụng lao động trả trả trợ cấp thôi việc. Mức trợ cấp được tính theo số năm làm việc cho người sử dụng lao động: mỗi năm làm việc được trợ cấp một nửa tháng tiền lương.
• Nhận tiền bồi thường: NLĐ được bồi thường một khoản tiền ít nhất bằng 02 tháng tiền lương theo hợp đồng lao động.
• Nhận khoản bồi thường thiệt hại khác: NLĐ được nhận các khoản bồi thường khác nếu chứng minh được hậu quả do việc mất việc gây ra.

Quy định này đảm bảo người lao động có lựa chọn linh hoạt mà không bị thiệt thòi.

2.4. Doanh nghiệp phải bồi thường thêm khi vi phạm thời hạn báo trước

Theo Khoản 3, Điều 41, Bộ luật Lao động 2019, ngoài tiền bồi thường tổn thất cho NLĐ, thì doanh nghiệp còn phải bồi thường thêm khoản vi phạm thời hạn báo trước để chấm dứt hợp đồng. 

Cụ thể, nếu doanh nghiệp không thông báo trước theo đúng thời gian yêu cầu (30 đến 45 ngày tùy loại hợp đồng), NLĐ được bồi thường thêm tiền lương tương ứng với thời gian thiếu báo trước. 

2.5. Quyền yêu cầu xác nhận quá trình đóng bảo hiểm xã hội và các quyền lợi liên quan

Căn cứ theo quy định tại Điều 48, Bộ luật Lao động 2019 dù công ty chấm dứt hợp đồng trái luật, doanh nghiệp vẫn phải:

• Hoàn tất thủ tục xác nhận thời gian đóng BHXH, BHTN;
• Trả sổ BHXH và giấy tờ liên quan;
• Thanh toán đầy đủ quyền lợi chưa chi trả cho người lao động.

Đây là quyền lợi của NLĐ nhằm đảm bảo để NLĐ có thể tiếp tục tham gia bảo hiểm tại đơn vị mới hoặc làm căn cứ hưởng chế độ bảo hiểm thất nghiệp một cách thuận lợi.

2.6. Quyền khiếu nại, tố cáo hoặc khởi kiện ra tòa án

Theo quy định của Luật Tố tụng Lao động 2015 và quy định tại Điều 14, Bộ Luật lao động 2019 người lao động có quyền:

• Khiếu nại đến ban giám đốc hoặc hòa giải viên lao động;
• Gửi đơn đến Thanh tra Sở Lao động – Thương binh và Xã hội;
• Khởi kiện ra Tòa án nhân dân khi quyền lợi không được giải quyết.

Pháp luật hiện hành cho phép tranh chấp lao động cá nhân không bắt buộc hòa giải trước khi khởi kiện nếu liên quan đến việc bị sa thải hoặc chấm dứt hợp đồng trái luật.

Như vậy, người lao động và doanh nghiệp đều cần nắm rõ 6 quyền lợi cơ bản nếu công ty tự ý chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật. Theo đó, người lao động cần nắm rõ quyền lợi để tự bảo vệ mình, và doanh nghiệp cần chú trọng tuân thủ pháp luật nhằm xây dựng môi trường lao động minh bạch, ổn định và bền vững.

Thu Hương